HIỆN TƯỢNG NHIỄM CADIMI TRÊN CÂY SẦU RIÊNG Ở VIỆT NAM - Ts. Nguyễn Thị Ngọc Trúc

. Giới thiệu:

Sầu riêng là một trong những loại trái cây có giá trị kinh tế cao nhất của Việt Nam, đặc biệt với thị trường xuất khẩu sang Trung Quốc, Hàn Quốc và các nước ASEAN. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, vấn đề nhiễm kim loại nặng, đặc biệt là Cadimi (Cd) trong đất và sản phẩm sầu riêng đã trở thành mối quan ngại lớn. Một số vùng trồng được cảnh báo có hàm lượng Cd trong đất và lá cao hơn ngưỡng cho phép, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng trái, sức khỏe người tiêu dùng và uy tín nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

. Tổng quan về Cadimi và tác hại:

Cadimi (Cd) là một kim loại nặng độc hại, thường xuất hiện trong môi trường do các hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và khai thác khoáng sản. Cd có thể tồn tại lâu dài trong đất (hơn 20 năm), khó bị phân hủy. Khi cây hấp thu Cd qua rễ, kim loại này tích lũy trong lá, vỏ và đôi khi trong thịt trái. Đối với con người, Cadimi gây tổn thương thận, gan, xương và có thể dẫn đến ung thư nếu tích lũy lâu dài. Ngưỡng Cd cho phép trong đất nông nghiệp theo FAO/WHO là 0,3 mg/kg đất, và trong trái cây là <0,05 mg/kg sản phẩm tươi.

. Thực trạng nhiễm Cadimi trên cây sầu riêng ở Việt Nam:

Các khảo sát gần đây tại một số vùng trồng sầu riêng lớn như Đắk Lắk, Tiền Giang, Bến Tre, và Đồng Nai cho thấy có hiện tượng: Một số mẫu đất và lá sầu riêng có hàm lượng Cd vượt ngưỡng 0,5 mg/kg. Nguồn nước tưới hoặc phân bón vô cơ (đặc biệt phân lân, phân DAP, NPK giá rẻ) có thể chứa Cd ở mức cao. Khu vực gần vùng công nghiệp, nhà máy xi măng, luyện kim, hoặc nơi dùng nhiều thuốc trừ sâu hóa học dễ bị nhiễm Cd hơn. Dù phần lớn mẫu thịt trái sầu riêng vẫn nằm trong giới hạn an toàn, nhưng nguy cơ tích lũy lâu dài trong đất và rễ là đáng lo ngại.

. Nguyên nhân gây nhiễm Cadimi:

a) Nguồn từ phân bón hóa học: Phân supe lân, DAP, NPK nhập khẩu hoặc sản xuất kém chất lượng thường chứa tạp chất Cd. Việc sử dụng lâu dài làm Cd tích tụ trong tầng đất mặt – nơi rễ sầu riêng tập trung.

b) Nguồn từ thuốc bảo vệ thực vật và bùn thải: Một số thuốc trừ sâu, thuốc gốc đồng – kẽm – lưu huỳnh có thể mang theo tạp chất Cd. Nước tưới lấy từ sông, kênh bị ô nhiễm công nghiệp hoặc khai thác khoáng sản cũng góp phần gia tăng ô nhiễm.

c) Đặc tính đất và canh tác: Đất chua (pH < 5,5) làm tăng khả năng hòa tan Cd, khiến cây dễ hấp thu. Thiếu vật chất hữu cơ và hệ vi sinh có lợi khiến Cd không bị “giữ lại” trong keo đất.

. Tác động đến cây trồng và sản phẩm: Cd tích lũy ở rễ làm ức chế hấp thu dinh dưỡng khác như Zn, Fe, Ca, khiến cây sinh trưởng kém, lá vàng, rụng sớm. Ở mức cao, Cd gây hoại tử mô rễ và giảm khả năng ra hoa – đậu trái. Đối với sản phẩm, Cd có thể tồn tại trong vỏ và cùi trái, ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu và chứng nhận an toàn thực phẩm.

. Giải pháp giảm thiểu nhiễm Cadimi trong sầu riêng: a) Kiểm soát nguồn đầu vào: Chọn phân bón, thuốc BVTV có chứng nhận kiểm định kim loại nặng. Ưu tiên phân hữu cơ, phân vi sinh, chế phẩm sinh học, giảm phụ thuộc vào phân hóa học. Kiểm tra định kỳ đất và nước tưới tại các vùng sản xuất tập trung. b) Cải tạo đất và phục hồi hệ sinh thái đất: Bổ sung vật chất hữu cơ, biochar, zeolite, bentonite để cố định Cd, giảm khả năng hấp thu của cây. Bón vôi Dolomite nâng pH đất lên 6–6,5 giúp giảm hòa tan Cd. Sử dụng vi sinh vật khử kim loại nặng (Pseudomonas, Bacillus, Aspergillus) để chuyển hóa Cd sang dạng khó tan. c) Trồng cây hấp thu Cd xen canh: Một số cây như cỏ vetiver, rau muống nước, đậu xanh, hướng dương có khả năng hút Cd tốt — có thể trồng xen để “rút Cd” khỏi đất theo chu kỳ. d) Giám sát và truy xuất nguồn gốc. Tăng cường phân tích dư lượng Cd trong sản phẩm trước khi xuất khẩu. Áp dụng mã số vùng trồng và quản lý chuỗi cung ứng để đảm bảo minh bạch và truy xuất được nguồn ô nhiễm.

. Kết luận: Hiện tượng nhiễm Cadimi trên cây sầu riêng ở Việt Nam là vấn đề tiềm ẩn nhưng nghiêm trọng, đòi hỏi sự vào cuộc của cả nông dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Việc kiểm soát nguồn vật tư đầu vào, cải tạo đất bằng sinh học và nâng cao nhận thức là giải pháp căn cơ nhất để bảo vệ thương hiệu sầu riêng Việt Nam. Đây không chỉ là câu chuyện của “chất lượng sản phẩm”, mà còn là cam kết với môi trường và sức khỏe cộng đồng trong tiến trình phát triển nông nghiệp bền vững.

#phânbónhiệpthanh#Hỗtrợnôngdân#phânbón